Nowe władze NFOŚiGW podsumowały pierwszy rok swojej działalności - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gosodarki Wodnej

Zastane trudności, podjęte działania i osiągnięte cele były tematem dzisiejszej konferencji prasowej Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który podsumował pierwszy rok swojej działalności. Zainicjowanie naborów w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ 2014-2020), a także przygotowanie nowego instrumentu do walki o czystsze powietrze w Polsce – to tylko niektóre kamienie milowe nowych władz. Podczas spotkania z dziennikarzami w siedzibie Narodowego Funduszu mówiono także
o priorytetach na najbliższy rok, a wśród nich znalazły się m.in.: geotermia, doradztwo energetyczne i elektromobilność.

– Przeprowadzona w 2016 r. przez obecny Zarząd diagnoza działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ostatnich latach wskazała na występowanie szeregu niekorzystnych zjawisk wpływających na bieżące funkcjonowanie NFOŚiGW i jego perspektywy rozwojowe. Zidentyfikowano pięć „pułapek”, w które został wprowadzony Narodowy Fundusz – mówił Kazimierz Kujda, Prezes Zarządu NFOŚiGW.

Pułapka finansowania dotacyjnego
Istotna z punktu widzenia tworzenia majątku Narodowego Funduszu, a więc jego możliwości dalszego finansowania ochrony środowiska i gospodarki wodnej, jest struktura wydatkowania środków własnych na finansowanie przedsięwzięć proekologicznych, tj. udział pożyczek i dotacji w całości wydatkowanych środków. W ostatnich latach, utrzymywał się wysoki udział finansowania dotacyjnego w całości wydatkowanych środków własnych co prowadziło do ograniczenia w przyszłości możliwości generowania dodatkowych pieniędzy na finansowanie ochrony środowiska.
Negatywnym zjawiskiem było również stosowanie – zamiast współfinansowania pożyczkowego – mechanizmu dopłat do oprocentowania kredytów bankowych i dopłat do ceny wykupu obligacji. Pomimo, że Narodowy Fundusz posiadał znaczne kwoty wolnych środków, były one wykorzystywane w niewielkim zakresie na współfinansowanie projektów wdrażanych w ramach POIiŚ, w tym w szczególności projektów wodno-ściekowych z I osi priorytetowej. Na realizację dopłatowych form współfinansowania w latach 2009-2014 zostało zawartych 59 umów na łączną kwotę kredytów bankowych i emisji obligacji w wysokości ponad 1.695 mln zł. Zadeklarowana w umowach kwota dopłat do kredytów i ceny wykupu obligacji ze środków Narodowego Funduszu to ok. 346 mln zł. Na współfinansowanie I osi priorytetowej zostało zawartych 37 umów dopłatowych, w tym 30 na dopłaty do oprocentowania kredytów i 7 na dopłaty do ceny wykupu obligacji. Kwota kredytów bankowych i wyemitowanych obligacji, dotycząca tej osi priorytetowej to ok. 1.026 mln zł, a deklarowana kwota dopłat ze środków Narodowego Funduszu to ok. 163 mln zł.
Podjęte przez obecny Zarząd działania zostały skierowane na ograniczenie finansowania dotacyjnego, poprzez wygaszanie nieefektywnych programów finansowanych dotacyjne i kierowanie w ten obszar preferencyjnego finasowania pożyczkowego. Podjęte dotychczas zobowiązania umowne są przez Narodowy Fundusz – jako wiarygodnego partnera – realizowane.
Pierwsze efekty podjętych działań widoczne są w planie na kolejny rok, w którym rośnie kwota przeznaczana na finansowanie pożyczkowe w całości finansowania ochrony środowiska. Odbudowanie poziomu finasowania pożyczkowego do stanu sprzed 2010 r. jest procesem długotrwałym i będzie prowadzone przez kolejne lata.

Pułapka finansowania za budżet
W ostatnich latach obserwowane było znaczne zaangażowanie Narodowego Funduszu w finansowanie zadań za budżet państwa, rozwiązujące przejściowo problemy ze sfinansowaniem przedsięwzięć, w miejsce poszukiwania rozwiązań docelowych.
Obecnie prowadzone są działania mające na celu ograniczenie takich praktyk.

Pułapka zobowiązań wieloletnich
Przychody środków rozliczanych w ramach zobowiązań wieloletnich wynikają obecnie z 15. odrębnych ustaw, które określają, z jakich tytułów te przychody pochodzą, jakie są terminy i zasady wnoszenia opłat oraz precyzują zasady ich wydatkowania i rozliczania. W ustawie Prawo ochrony środowiska w 15. ustawach szczegółowych określone są ściśle rodzaje zadań, na jakie środki mogą być przeznaczane.

Pułapka nieudolnego zarządzania
Wiele elementów do zmiany jest również w funkcjonowaniu kontroli zarządczej w takich obszarach jak: informatyzacja Narodowego Funduszu (brak zintegrowanego sytemu informatycznego), ewidencja efektów środowiskowych (brak sytemu rozliczania efektów środowiskowych), refundowanie kosztów związanych z wdrażaniem projektów realizowanych w udziałem środków zagranicznych (brak pełnej refundacji), czy nadzór właścicielski nad BOŚ S.A. (brak realizacji uprawnień konstytutywnych i majątkowych nad Bankiem Ochrony Środowiska).
W 2016 r. we wszystkich tych obszarach były prowadzone działania mające na celu wyeliminowanie braków.

Pułapka złego przygotowania POIiŚ 2014-2020
Narodowy Fundusz jest Instytucją Wdrażającą dla 11. działań i poddziałań Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, w zakresie I osi priorytetowej – Zmniejszenie emisyjności gospodarki i II osi priorytetowej – Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu.
Najważniejsze opóźnienia dotyczyły dotychczas przygotowania dokumentów programowych, czyli Programu Operacyjnego, Szczegółowego Opisu Osi Priorytetowych, Kryteriów wyboru projektów i Wytycznych. Zdecydowana większość tych dokumentów powstała dopiero w drugiej połowie 2015 r. Dodatkowo system wdrażania projektów finansowanych z POIiŚ jest bardziej skomplikowany, niż w poprzednich okresach budżetowych.
Stwierdzone zostało, że występuje szereg barier utrudniających sprawne przygotowanie do wdrażania projektów. Przede wszystkim są to nadal przeszkody związane z biurokratyzmem umiejscowionym również w Narodowym Funduszu. Dobrze przygotowany projekt (np. z gospodarki wodno-ściekowej) powinien być oceniony przez 2-3 pracowników w ciągu 10-15 dni. Tymczasem bardzo rozbudowana i skomplikowana biurokracja powoduje, że ta ocena trwała od 6 do 8 miesięcy.
Uwarunkowania rozpatrywania wniosków, złożonych w trybie konkursowym, zostały tak sformułowane, że nastąpi skierowanie środków dotacyjnych z Unii Europejskiej do międzynarodowych koncernów. Dotyczy to, przede wszystkim, inwestycji energetycznych, gdzie dominująca część środków zostanie skierowana do międzynarodowych koncernów posiadających elektrociepłownie i sieci energetyczne w dużych aglomeracjach w Polsce.
W zakresie projektów dotyczących gospodarki wodno-ściekowej przyjęte uwarunkowania konkursowe spowodują, że większość środków dotacyjnych UE zostanie skierowana do dużych aglomeracji. „Polska powiatowa” będzie tylko obserwatorem, a nie beneficjentem tego dofinansowania.
Zarząd Narodowego Funduszu podejmuje szereg działań mających na celu eliminowanie barier ograniczających wdrażanie Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Organizuje spotkania z Instytucjami Pośredniczącymi i Instytucją Zarządzającą proponując i uzgadniając uproszczenia powodujące przyspieszenie realizacji POIiŚ.

Środki unijne
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska jest Instytucją Wdrażającą dla I i II priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020.
W ramach I priorytetu dostępne środki europejskie wynoszą ponad 5,6 mld zł (1,3 mld euro), przeznaczone m.in. na przedsięwzięcia z zakresu: zmniejszenia zużycia energii i ograniczenia emisyjności gospodarki, promowania efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii, efektywnej dystrybucji ciepła i chłodu.
W ramach II priorytetu Narodowy Fundusz obsługuje środki przekraczające 14,7 mld zł (3,4 mld euro) na finasowanie projektów w zakresie: gospodarki wodno-ściekowej oraz adaptacji do zmian klimatu, racjonalnej gospodarki odpadami, ochrony przyrody i edukacji ekologicznej.
Łącznie Fundusz planuje dofinansować środkami europejskimi w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko projekty kwotą przekraczającą 20 mld zł.
Do dnia 30 listopada 2016 r. NFOŚiGW ogłosił 23 nabory wniosków w trybie konkursowym, w ramach którego złożono lub zarejestrowano w generatorze wniosków o dofinansowanie 842 wnioski. Ponadto wnioskodawcy złożyli 39 wnioski w trybie pozakonkursowym. Do 30 listopada 2016 r. zakończono 18 naborów konkursowych.
Do 30 listopada 2016 r. zawarto łącznie 140 umów o dofinansowanie na kwotę 2.976 mln zł, w ramach których zostaną zrealizowane projekty o wartości 6.260 mln zł. Nie podpisano żadnej umowy dla działań 1.2, 1.5, 2.2 oraz dla poddziałań 1.1.1, 1.3.2, 1.6.1 i 1.6.2.
Ponadto Narodowy Fundusz obsługuje projekty wybrane w drodze pozakonkursowej umieszczone na liście projektów zidentyfikowanych. Obecnie na liście znajduje się: 68 projektów w ramach I priorytetu na kwotę dofinansowania 1,5 mld zł i koszcie całkowitym 2,3 mld zł oraz 29 projektów z II osi priorytetowej na kwotę dofinansowania 2,1 mld zł i koszcie całkowitym 3,5 mld zł.

Środki krajowe
W 2016 r. zostało złożonych ponad 1600 wniosków, z których zwarto 1201 umów na kwotę dofinansowania prawie 1 mld zł.
Narodowy Fundusz wypłaci w 2016 r. ze środków krajowych ponad 2 mld zł, a w kolejnych latach kwotę ponad 2,5 mld zł. Są to środki przeznaczone na inwestycje w ramach m.in. programów priorytetowych: Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach (przede wszystkim współfinansowanie POIiŚ); Poprawa jakości powietrza, w tym energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych; Racjonalna gospodarka odpadami; Wsparcie przedsięwzięć w zakresie niskoemisyjnej i zasobooszczędnej gospodarki (E-KUMULATOR, Efektywne systemy ciepłownicze, GAZELA BIS – niskoemisyjny transport publiczny); Wsparcie dla Innowacji sprzyjających zasobooszczędnej i niskoemisyjnej gospodarce (Sokół – wdrożenie innowacyjnych technologii środowiskowych).
Ponadto NFOŚiGW finansował przedsięwzięcia z zakresu: Ochrony przyrody i edukacji ekologicznej; Gospodarki wodnej; Monitoringu Środowiska; Przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom; Geologii i górnictwa oraz Ekspertyz.

Przyszłość NFOŚiGW
Wśród planów na najbliższy rok, Zarząd nakreślił kierunki, w których będzie podążał Narodowy Fundusz. Będą to m.in.: sprawne i skuteczne realizowanie obowiązków Instytucji Wdrażającej POIiŚ i pełne wykorzystanie środków zagranicznych; przywrócenie właściwych proporcji w finansowaniu ochrony środowiska; a także geotermia; doradztwo energetyczne; gmina samowystarczalna energetycznie; elektromobilność; gospodarka w obiegu zamkniętym; zmniejszenie emisyjności gospodarki i gospodarka wodno-ściekowa.

Zapraszamy na naszą stronę internetową www.nfosigw.gov.pl – zakładka „Dla mediów” oraz na naszego Twittera: @NFOSiGW.

Pozdrawiamy,

Rzecznik prasowy
Sławomir Kmiecik
tel. 22 45 90 578 / kom. 724 700 828
rzecznik@nfosigw.gov.pl

Wydział Komunikacji Społecznej
Donata Bieniecka
tel. 22 45 90 109
donata.bieniecka@nfosigw.gov.pl